महाराष्ट्राचं आराध्य दैवत छत्रपती शिवाजी महाराजांनी स्थापन केलेल्या हिंदवी स्वराज्य स्थापनेच्या संग्रामाचे साक्षीदार आणि मराठ्यांच्या धैर्य, शौर्य, त्याग, पराक्रमाचा वारसा लाभलेले राज्यातील रायगड, राजगड, प्रतापगड, लोहगड, शिवनेरी, पन्हाळा, साल्हेर, खांदेरी, सुवर्णदुर्ग, सिंधुदुर्ग, विजयदुर्ग या 11 किल्ल्यांचा समावेश युनेस्को जागतिक वारसा नामांकन यादीत झाला आहे
या 11 किल्ल्यांचा थोडक्यात इतिहास आपण बघूया जेणे करून आपल्याला हि कळेल कि किती अनमोल खजाना आपल्या कडे आहे व तो आपण जतन करून ठेवला पाहिजे
रायगड किल्ल्याची माहिती (Information about Raigad Fort)
रायगड किल्ला हा छत्रपती शिवाजी महाराजांचा राजधानी किल्ला होता. १६७४ साली याच किल्ल्यावर त्यांचा राज्याभिषेक झाला. सह्याद्री पर्वतरांगेतील २७०० फूट उंचीवर वसलेला हा किल्ला रणनीतिकदृष्ट्या अतिशय महत्त्वाचा होता. याचे बांधकाम हिरोजी इंदुलकर यांच्या मार्गदर्शनाखाली झाले. किल्ल्यावर राजवाडा, बाजारपेठ, जगदीश्वर मंदिर आणि शिवाजी महाराजांची समाधी आहे. रायगड हा महाराजांच्या स्वराज्य संकल्पाचा जिवंत साक्षीदार आहे. तो केवळ किल्ला नसून मराठी अस्मितेचे प्रतीक आहे. आजही लाखो पर्यटक येथे श्रद्धेने भेट देतात.
हेही वाचा-Vitamin B12 deficiency-व्हिटॅमिन B12 चा अभाव? होतील गंभीर आजार?
राजगड किल्ल्याची माहिती (Information about Rajgad Fort)
राजगड हा छत्रपती शिवाजी महाराजांचा पहिले राजधानी किल्ला होता. मुळात “मुरुंबदेव” या नावाने ओळखला जाणारा हा किल्ला शिवाजी महाराजांनी जिंकल्यानंतर “राजगड” असे नामकरण केले. सुमारे १४०० मीटर उंचीवर वसलेला हा किल्ला तीन माचींनी—संजिवी, सुवेळा आणि पद्मावती—सज्ज आहे. अनेक वर्षे महाराजांचे मुख्य निवासस्थान म्हणून याचे महत्त्व होते. राजगडवरूनच अनेक ऐतिहासिक मोहिमा आखण्यात आल्या. महाराजांच्या पत्नी सईबाई यांचे निधन इथेच झाले. राजगड हा शौर्य, नियोजन व स्वराज्य संकल्पाचे प्रतीक मानला जातो. आजही तो इतिहासप्रेमींचे आकर्षण आहे.

प्रतापगड किल्ल्याची माहिती (Information about Pratapgad Fort)
प्रतापगड किल्ला हा सातारा जिल्ह्यात, महाबळेश्वरपासून जवळ वसलेला एक प्रसिद्ध डोंगरी किल्ला आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी १६५६ साली तो बांधला आणि तो मुख्यतः अफजलखानाच्या भेटीसाठी प्रसिद्ध आहे. १६५९ मध्ये येथेच अफजलखानाचा वध करून मराठ्यांनी मोठा विजय मिळवला. किल्ल्यावर भवानी देवीचे मंदिर, बुरुज, तलाव व मजबूत दरवाजे आहेत. प्रतापगड दोन भागात विभागलेला आहे – वरचा आणि खालचा किल्ला. हा किल्ला महाराजांच्या शौर्याचे आणि धोरणशक्तीचे प्रतीक आहे. आजही हा किल्ला पर्यटक आणि इतिहासप्रेमींसाठी एक प्रमुख आकर्षण आहे.

लोहगड किल्ल्याची माहिती (Information about Lohagad Fort)
लोहगड किल्ला हा पुणे जिल्ह्यातील मावळ भागात वसलेला एक ऐतिहासिक किल्ला आहे. समुद्रसपाटीपासून सुमारे ३,४५० फूट उंचीवर असलेला हा किल्ला रणनीतिक दृष्टिकोनातून महत्त्वाचा होता. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी १६४८ साली लोहगड ताब्यात घेतला आणि नंतर काही काळ मुघलांच्या ताब्यात गेला, पण पुन्हा महाराजांनी तो जिंकून घेतला. किल्ल्याची ‘विंचूकाटा’ माची अतिशय प्रसिद्ध आहे. किल्ल्यावर प्राचीन बुरुज, दरवाजे आणि तलाव आढळतात. लोहगड आजही ट्रेकिंगसाठी प्रसिद्ध असून पावसाळ्यात विशेषतः पर्यटकांच्या गर्दीने फुलून जातो. हा किल्ला मराठी इतिहासाचा साक्षीदार आहे.

शिवनेरी किल्ल्याची माहिती (Information about Shivneri Fort)
शिवनेरी किल्ला हा जिजाबाईंच्या मायेने घडलेल्या छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्मस्थळ आहे. १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी याच किल्ल्यावर त्यांचा जन्म झाला. किल्ला जुन्नर (जि. पुणे) जवळ असून तो मजबूत तटबंदी, सात दरवाजे आणि जलसाठ्याने सज्ज आहे. याठिकाणी शिवाजी महाराजांचे बालपण घडले. किल्ल्यावर शिवाई देवीचे मंदिर असून त्यावरून ‘शिवनेरी’ हे नाव पडले. आत एक शिव जन्मस्थान दर्शवणारा स्मारक कक्षही आहे. प्राचीन काळापासून हा किल्ला यादव, बहामनी आणि मुघलांच्या ताब्यात होता. शिवनेरी किल्ला मराठी स्वाभिमान व इतिहासाचे पवित्र प्रतीक मानले जाते.

पन्हाळा किल्ल्याची माहिती (Information about Panhala Fort)
पन्हाळा किल्ला कोल्हापूरजवळ वसलेला एक भव्य आणि ऐतिहासिक किल्ला आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी १६५९ साली अफझलखानाचा पराभव केल्यानंतर हा किल्ला आपल्या ताब्यात घेतला. हा किल्ला प्रसिद्ध आहे पन्हाळा ते विशाळगड या थरारक पलायनासाठी, जेथे शिवाजी महाराजांनी सिद्दी जोहरच्या घेरावातून यशस्वीरित्या सुटका केली. किल्ल्यावर सर्जा-राजा बुरुज, अंधारबाव, दरवाजे आणि जलसाठे आढळतात. याचे बांधकाम यादव काळात सुरू झाले होते. पन्हाळा हा केवळ लढाया नव्हे तर राजकारण, मुत्सद्देगिरी व धोरणशक्तीचाही साक्षीदार आहे. आजही हा किल्ला पर्यटकांसाठी एक महत्त्वाचे आकर्षण आहे
साल्हेर किल्ल्याची माहिती (Information about Salher Fort)
साल्हेर किल्ला हा नाशिक जिल्ह्यातील बागलाण भागात, सह्याद्रीच्या रांगांमध्ये वसलेला एक ऐतिहासिक व भव्य किल्ला आहे. हा महाराष्ट्रातील सर्वात उंच किल्ला असून समुद्रसपाटीपासून सुमारे ५,२१४ फूट उंचीवर आहे. १६७२ साली येथे मराठा आणि मुघल यांच्यात साल्हेरची लढाई झाली होती, ज्यामध्ये मराठ्यांनी मोठा विजय मिळवला. ही लढाई मराठ्यांच्या इतिहासातील पहिली मोठी मैदानी लढाई मानली जाते. साल्हेर हा व्यापारी मार्गावर असल्याने रणनीतिकदृष्ट्या महत्त्वाचा होता. किल्ल्यावर तलाव, बुरुज व गुहा आहेत. आजही ट्रेकर्ससाठी तो एक आव्हानात्मक व प्रेरणादायी गड मानला जातो.
खांदेरी किल्ल्याची माहिती (Information about Khanderi Fort)
खांदेरी किल्ला हा अरबी समुद्रातील एक बेटावरील किल्ला असून, तो मुंबईजवळच्या अलीबाग किनाऱ्यापासून काही अंतरावर आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी १६७९ साली हा किल्ला बांधण्यास सुरुवात केली होती, जो सिद्दी व इंग्रजांसाठी धोका निर्माण करणारा ठरला. किल्ल्यावर दीपगृह (लाइटहाउस), तटबंदी व तोफा आजही पाहायला मिळतात. सागरमार्गावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी खांदेरीचे महत्त्व अनन्यसाधारण होते. शिवकालीन नौदलाच्या सामर्थ्याचे हे प्रतिक मानले जाते. खांदेरी आणि जवळचा उंधेरी किल्ला हे दोघे एकत्रितपणे सागरी संरक्षणासाठी वापरले जात होते. आज हा किल्ला ऐतिहासिक व पर्यटकांचे आकर्षण बनला आहे.
सुवर्णदुर्ग किल्ल्याची माहिती (Information about Suvarnadurg Fort)
सुवर्णदुर्ग किल्ला हा अरबी समुद्रातील एक भव्य सागरी किल्ला असून तो महाराष्ट्रातील रत्नागिरी जिल्ह्यातील हरिहरेश्वर जवळ वसलेला आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सागर किनाऱ्याच्या संरक्षणासाठी या किल्ल्याचा वापर केला. याचे नाव “सुवर्णदुर्ग” म्हणजेच “सोन्यासारखा दुर्ग” असे गौरवाने दिले गेले. किल्ल्यावर मजबूत तटबंदी, दरवाजे आणि तोफा आढळतात. हा किल्ला इंग्रज, मराठा आणि सिद्दी यांच्यातील संघर्षाचे साक्षीदार ठरला आहे. खांदेरी, उंधेरी व अन्य सागरी किल्ल्यांप्रमाणेच सुवर्णदुर्गही नौदलाच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाचा होता. आज तो ऐतिहासिक वारसा आणि पर्यटन स्थळ म्हणून ओळखला जातो.
सिंधुदुर्ग किल्ल्याची माहिती (Information about Sindhudurg Fort)
सिंधुदुर्ग किल्ला हा अरबी समुद्रातील महाराष्ट्राच्या कोकण किनारपट्टीवरील मालवणजवळ वसलेला एक भव्य सागरी किल्ला आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी १६६४ साली शत्रूंच्या सागरी आक्रमणापासून संरक्षणासाठी हा किल्ला बांधला. या किल्ल्याचे बांधकाम हिरोजी इंदुलकर यांच्या देखरेखीखाली करण्यात आले. किल्ल्यात ४०० मीटर लांब तटबंदी, गुप्त मार्ग, विहिरी आणि तोफा आहेत. याच किल्ल्यात शिवाजी महाराजांचे एकमेव जिवंत छायाचित्र असलेले मंदिर आहे. सिंधुदुर्ग हा मराठा नौदल सामर्थ्याचे प्रतीक आहे
विजयदुर्ग किल्ल्याची माहिती (Information about Vijaydurg Fort)
विजयदुर्ग किल्ला हा सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील देवगड तालुक्यात शिंदुदुर्ग किनाऱ्यावर वसलेला एक भव्य सागरी किल्ला आहे. याचे बांधकाम सुरुवातीला शिलाहारांनी केले असून पुढे छत्रपती शिवाजी महाराजांनी ते बळकट केले. किल्ल्याच्या आजूबाजूला खोल समुद्र, मजबूत तटबंदी आणि लपवलेले सागरी सापळे ही त्याची वैशिष्ट्ये आहेत. किल्ल्यावरून शत्रूच्या हालचालींवर लक्ष ठेवता येई. हा किल्ला मराठा नौदलासाठी अत्यंत महत्त्वाचा होता. येथे तोफा, बुरुज आणि जलसाठे आहेत. विजयदुर्ग हा शिवकालीन सामर्थ्य, रणनीती आणि स्थापत्यकलेचे अनमोल प्रतीक आहे आणि आजही इतिहासप्रेमींसाठी आकर्षण ठरतो.